Tìm hiểu về bệnh viêm màng não ở trẻ sơ sinh: Triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Tìm hiểu về bệnh viêm màng não ở trẻ sơ sinh giúp cha mẹ nhận biết sớm các dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe cho con yêu.

I. Viêm màng não là gì?

1. Định nghĩa viêm màng não

Viêm màng não là tình trạng viêm nhiễm các màng bao quanh não và tủy sống, gọi là màng não. Bệnh có thể do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh trung ương. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm màng não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi.

2. Phân loại viêm màng não

• Viêm màng não do vi khuẩn: Nguyên nhân phổ biến và nguy hiểm nhất, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề. Theo Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), viêm màng não do vi khuẩn chiếm khoảng 80% các trường hợp viêm màng não ở trẻ sơ sinh (AAP).
• Viêm màng não do virus: Thường nhẹ hơn, nhưng vẫn cần được theo dõi và điều trị.
• Viêm màng não do nấm hoặc ký sinh trùng: Hiếm gặp nhưng nguy hiểm, thường xảy ra ở trẻ suy giảm miễn dịch.

II. Nguyên nhân gây viêm màng não ở trẻ sơ sinh

1. Vi khuẩn thường gặp

• Streptococcus nhóm B: Là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não ở trẻ sơ sinh, lây truyền từ mẹ sang con trong quá trình sinh nở. Theo Centers for Disease Control and Prevention (CDC), khoảng 1 trong 4 phụ nữ mang thai mang vi khuẩn này trong cơ thể.
• E. coli: Vi khuẩn đường ruột có thể gây nhiễm trùng huyết và viêm màng não.
• Listeria monocytogenes: Thường lây qua thực phẩm bị nhiễm, có thể xuyên qua nhau thai và gây bệnh cho thai nhi. Mayo Clinic cảnh báo rằng phụ nữ mang thai cần tránh thực phẩm chưa nấu chín để phòng ngừa listeria.

2. Các yếu tố nguy cơ

• Mẹ nhiễm trùng trong thai kỳ: Nhiễm trùng đường tiểu, âm đạo không được điều trị kịp thời.
• Sinh non hoặc trọng lượng sơ sinh thấp: Hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện, dễ bị tấn công bởi vi khuẩn.
• Môi trường sống không vệ sinh: Tiếp xúc với vi khuẩn gây bệnh từ môi trường có thể làm tăng nguy cơ viêm màng não.

III. Triệu chứng của viêm màng não ở trẻ sơ sinh

1. Dấu hiệu ban đầu

• Sốt cao hoặc hạ thân nhiệt: Thân nhiệt không ổn định, có thể sốt trên 38°C hoặc dưới 36°C. Theo Mayo Clinic, đây là dấu hiệu cảnh báo quan trọng.
• Quấy khóc không ngừng: Trẻ khó chịu, khóc liên tục không rõ nguyên nhân.
• Bú kém hoặc bỏ bú: Trẻ không muốn bú mẹ hoặc bú ít hơn bình thường.

2. Triệu chứng tiến triển

• Cứng cổ hoặc cơ thể: Trẻ có thể co cứng, khó cử động cổ.
• Co giật: Xuất hiện cơn co giật toàn thân hoặc cục bộ, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức.
• Thóp phồng: Vùng thóp mềm trên đầu trẻ phồng lên, do tăng áp lực nội sọ.

IV. Chẩn đoán viêm màng não ở trẻ sơ sinh

1. Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ đánh giá các triệu chứng, tiền sử bệnh và yếu tố nguy cơ của trẻ. Việc nhận biết sớm triệu chứng viêm màng não ở trẻ sơ sinh giúp chẩn đoán và điều trị kịp thời.

2. Xét nghiệm cần thiết

• Chọc dò dịch não tủy: Kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn hoặc virus trong dịch não tủy. Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất. Theo Johns Hopkins Medicine, chọc dò dịch não tủy là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán viêm màng não.
• Xét nghiệm máu và nước tiểu: Xác định dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân.
• Chẩn đoán hình ảnh: CT scan hoặc MRI để đánh giá tình trạng não bộ, phát hiện biến chứng.

V. Điều trị viêm màng não ở trẻ sơ sinh

1. Sử dụng kháng sinh

• Lựa chọn kháng sinh phù hợp: Dựa trên loại vi khuẩn gây bệnh, thường sử dụng kháng sinh phổ rộng ban đầu. Theo hướng dẫn của AAP, việc điều trị sớm bằng kháng sinh có thể giảm tỷ lệ tử vong.
• Điều trị sớm và liên tục: Thời gian điều trị kéo dài từ 14 đến 21 ngày, tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh.

2. Chăm sóc hỗ trợ

• Theo dõi hô hấp và tuần hoàn: Đảm bảo trẻ hô hấp và tuần hoàn ổn định, ngăn ngừa suy hô hấp.
• Đảm bảo dinh dưỡng và cân bằng điện giải: Cung cấp dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch nếu cần, giúp trẻ phục hồi nhanh hơn.

3. Theo dõi biến chứng

• Phát hiện sớm các biến chứng: Như phù não, áp xe não để xử lý kịp thời.
• Kiểm tra thính lực và thị lực: Đánh giá sự ảnh hưởng của bệnh lên các giác quan, can thiệp sớm nếu có vấn đề.

VI. Biến chứng và hậu quả

1. Biến chứng có thể gặp

• Tổn thương não: Gây chậm phát triển trí tuệ, động kinh. Theo CDC, khoảng 20% trẻ sống sót sau viêm màng não do vi khuẩn có thể gặp biến chứng này.
• Điếc hoặc suy giảm thính lực: Do tổn thương dây thần kinh thính giác.
• Chậm phát triển tâm thần và vận động: Trẻ gặp khó khăn trong học tập và hoạt động hàng ngày.

2. Ảnh hưởng lâu dài

• Cần hỗ trợ và can thiệp sớm: Vật lý trị liệu, giáo dục đặc biệt để cải thiện chất lượng cuộc sống.
• Theo dõi y tế định kỳ: Để đánh giá và hỗ trợ sự phát triển của trẻ, đảm bảo trẻ có thể hòa nhập cộng đồng.

VII. Phòng ngừa viêm màng não ở trẻ sơ sinh

1. Đối với mẹ

• Tiêm phòng trước và trong khi mang thai: Tiêm vaccine phòng cúm, viêm gan B, giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Khám thai định kỳ: Phát hiện và điều trị kịp thời các nhiễm trùng như Streptococcus nhóm B. American Pregnancy Association khuyến cáo phụ nữ mang thai nên xét nghiệm Streptococcus nhóm B ở tuần 35-37 của thai kỳ (American Pregnancy Association).
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc với người bệnh để bảo vệ cả mẹ và bé.

2. Đối với trẻ

• Tiêm phòng đầy đủ theo lịch quốc gia: Vaccine phòng Haemophilus influenzae type b (Hib), phế cầu khuẩn, giúp phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn.
• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ: Rửa tay trước khi tiếp xúc với trẻ, vệ sinh đồ dùng của trẻ để ngăn ngừa lây nhiễm.

VIII. Vai trò của gia đình và cộng đồng

1. Nhận biết sớm triệu chứng

• Đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường: Không tự ý điều trị tại nhà, tránh bỏ lỡ thời gian vàng để điều trị.
• Theo dõi sức khỏe trẻ thường xuyên: Ghi nhận những thay đổi nhỏ nhất, đặc biệt là dấu hiệu viêm màng não ở trẻ sơ sinh.

2. Tuyên truyền và giáo dục

• Nâng cao nhận thức về bệnh viêm màng não: Thông qua các chương trình giáo dục cộng đồng, giúp mọi người hiểu rõ về nguy cơ và cách phòng ngừa.
• Khuyến khích thực hiện các biện pháp phòng ngừa: Tiêm phòng, giữ vệ sinh, khám thai định kỳ.

Viêm màng não ở trẻ sơ sinh là bệnh nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Tìm hiểu về bệnh viêm màng não ở trẻ sơ sinh giúp cha mẹ và cộng đồng nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc phòng bệnh và chăm sóc sức khỏe cho trẻ. Bạn có thể xem thêm về hành trình cứu con khỏi bệnh viêm màng não từ mẹ Ngọc Mai để hiểu rõ hơn về quá trình chữa trị bệnh này.

Lưu ý: Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên y tế chuyên môn. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được khám và điều trị kịp thời.